وقوع بحران هویت در دوره نوجوانی
کارشناسان روانشناسی و اجتماعی ضعف آموزش، عدم خودشناسی فردی، فقدان خودباوری، بیانگیزگی، ضعف اعتقادات دینی – مذهبی، مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تهاجم فرهنگی را بهعنوان اساسیترین دلایل سردرگمی هویتی در برخی نوجوانان امروزی مطرح میکنند.
به گزارش ایرنا، هویتیابی یکی از مهمترین نیازهای بشری محسوب میشود که تحت تأثیر عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این هویت که به تغییر ارزشها، باورها و اعتقادات آدمی اشاره میکند؛ در دوران نوجوانی به ثبات میرسد. خودشناسی، خودباوری، عدم احساس یاس و ناامیدی، اعتمادبهنفس، مسئولیتپذیری، برقراری روابط اجتماعی، سازگاری، انتقادپذیری، خلاقیت، هدفمندی و استقلال عمل که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران از جمله خصایص یک هویت مستقل به شمار میروند، گاه به جهت مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره با چالش روبهرو میشوند. این چالش که رشد فکری و هویتیابی را با دشواری روبهرو میسازد؛ با عنوان بحران هویت شناخته میشود. در این شرایط به اعتقاد روانشناسان و روانپزشکان، ارزشها و باورهای دوران کودکی بازیابی نمیشود و اعتقادات مؤخر (دوران نوجوانی و جوانی) نیز به ثبات نمیرسد. اریک اریکسون نخستین روانشناسی که اصطلاح بحران هویت را مطرح کرد، دراینباره معتقد است: هویت بهعنوان یک ساختار روانی - اجتماعی به افکار و اعتقادات آدمی در رابطه با جهان هستی اشاره میکند و بحران هویت در حقیقت عدم رشد متقارن روحی - روانی، اجتماعی، عاطفی و زیستی است. بر اساس گفتههای این روانکاو بحران هویت در هر یک از مراحل رشد بشر اتفاق میافتد؛ اما یکی از مهمترین مراحل رشد فکری - اعتقادی و ثبات هویت دوران نوجوانی است و بنابراین بحران هویت در این برهه زمانی رخ میدهد. به اعتقاد برخی از کارشناسان اجتماعی و روانشناسی، چالش اعتقادی، ازخودبیگانگی، سردرگمی، عدم انجام وظایف نقش و مسئولیت گریزی و ناامیدی از جمله آثار و تبعات منفی بحران هویت محسوب میشوند که از طریق آموزش، هدفگذاری، خداشناسی، خودشناسی فردی، خودباوری و تقویت نقاط ضعف برطرف میشوند. مهدی عسگری پور، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره دراینباره گفت: اعتقادات و باورهای حاکم بر جامعه در هر دوره متفاوت است و بر این اساس دیدگاههای اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی هر نسل بهطور متمایز رشد میکند. او ادامه داد: اقتصاد، فرهنگ و سیاست حاکم بر جامعه همچنین بر هویتیابی و امید به زندگی اثرگذار است و درواقع بحرانهای سیاسی، اقتصادی و غیره امید به زندگی را کاهش و ثبات هویت را با دشواری روبهرو میکنند. این روانشناس همچنین با اشاره به تأثیر سبک زندگی بر هویتیابی یادآور شد: در حال حاضر مسئولیتپذیری در جوانان بهمنظور انجام وظایف و انتظارات کاهش یافته است؛ این مسئله در حالی است که اهتمام بهمنظور دستیابی به اهداف سبب تقویت انگیزه میشود و این انگیزه در هویتیابی نقش مؤثری ایفا میکند. عسگری پور با بیان این مهم که احساس بینیازی مطلق و نیازمندی نیز امید به زندگی را تحت تأثیر قرار میدهد؛ گفت: امید به زندگی از اهتمام بهمنظور تأمین نیازها نشئت میگیرد و بر این اساس تأمین هر یک از نیازها و احساس بینیازی مطلق بیتردید سبب بیانگیزگی و بحران هویت میشود. این روانشناس تأکید کرد: تربیت والدین نیز بر این بیانگیزگی مؤثر است؛ امروزه بسیاری از نیازها در محیط خانوادگی برای فرزندان برآورده میشود؛ اما بهطور حتم این احساس در جامعه تأمین نمیشود و این امر ناامیدی را گسترش میدهد. او تهاجم فرهنگی را یکی دیگر از مؤلفههای تأثیرگذار بر بیانگیزگی و بیهویتی برشمرد و افزود: فرهنگ جامعه ایران یک فرهنگ ایرانی - اسلامی محسوب میشود که سبک فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و هویتی کشور را تعیین میکند. فرهنگ غرب بر این فرهنگ تأثیرگذار است و بسیاری از جوانان فرهنگ و تمدن ایرانزمین را با فرهنگ غرب قیاس میکنند. عسگری پور با تأکید بر اهمیت آموزش عنوان کرد: خودشناسی فردی به جهت شناخت نقاط ضعف و قوت در کاهش بیانگیزگی مؤثر است. بهعبارتدیگر خودشناسی فردی و خودباوری بهمنظور ارتقای توانمندیها و تقویت نقاط ضعف آدمی را به جهت کمال و هویتی مستقل سوق میدهد. او با بیان اینکه فرزندپروری نیازمند آموزش است؛ گفت: بهمنظور رشد فکری فرزندان سطح فکری والدین باید ارتقا یابد. تهاجم فرهنگی، ضعف آموزش، بینیازی مطلق و نیازمندی، بحرانهای اقتصادی و اجتماعی هر یک بر بحران هویت مؤثر است اما بیتردید آموزش در سطح فردی و اجتماعی بر هویتیابی میتواند مؤثر باشد. بر اساس گفتههای عسگری پور؛ همانطور که ژان ژاک روسو گفته است، بهمنظور تربیت آدمی باید بر تعلیم و تربیت ۳۰ سال پیش از او تمرکز کرد. او در پایان با تأکید بر بسترسازی فرهنگی یادآور شد: آموزههای وزارت آموزشوپرورش، آموزش عالی و همچنین بسترسازی فرهنگی بهمنظور ارتقای رشد فکری جوانان در شکلگیری و ثبات این هویت برای جوانان بسیار حائز اهمیت است.